Polonistyka

HLP 3- Renesans w literaturze polskiej (wykład)


Przedział czasowy

Na początku i na końcu renesansu w literaturze, a także kulturze polskiej widzimy wpływy innych tradycji (na początku widzimy jeszcze wpływy średniowiecza, a pod koniec da się zauważyć już pewne cechy baroku). Dobrym na to przykładem  jest Jan Długosz realizujący renesansowe hasło „sięgania do źródeł”,  w pisarstwie, którego natomiast widzimy jeszcze wpływy średniowieczne.

Renesans w literaturze polskiej trwa:
II połowa XVw. – lat 20. XVIIw.

W tym przedziale czasowym możemy wyróżnić 5 faz, generacji, pokoleń renesansu.

FAZA I
(okres miedzy II połowa XVw. do ok. 1510 r)-> PRERENESANS

FAZA II
(ok. 1510r. do 1543r)-> PIERWSZA FAZA DOMINACJI RENESANSU

FAZA III
(1543r. do ok. 1565r.)-> DRUGA FAZA DOMINACJI RENESANSU

FAZA IV
(1565r. do 1590)-> APOGEUM RENESANSU

FAZA V
(1590-1614r.)-> SCHYŁEK I ZMIERZCH RENESANSU W LITERATURZE            POLSKIEJ

Przyjmuje się, że schyłkową twórczością, zamykającą niejako renesans w literaturze polskiej jest twórczość Szymona Szymonowica („Sielanki”).

Mimo, iż renesans kończy się w latach 20 XVII wieku, to wśród mas trwa on jeszcze przez cały wiek XVII.


W jakich warunkach powstawała polska literatura renesansu?
I czy ze względu na te warunki różniła się od literatury renesansowej innych krajów?


Kontekst społeczny

Polska literatura renesansu rozwijała się w innym kontekście społecznym  niż w reszcie krajów. W Polsce najważniejszą i najbardziej wpływową grupą społeczną była szlachta, podczas, gdy w Europie zachodniej było to mieszczaństwo.
Dlatego też możemy mówić, że literatura polska w tym okresie miała charakter szlachecki (była zasadniczo literaturą szlachecką). Znaczy to tyle, że wyrażała ona potrzeby, aspiracje i ideały szlachty. Z tego właśnie powodu można również ową literaturę nazwać literaturą elitarną (wydawano 200-300 egzemplarzy dzieła i nie było one dostępne dla szerszego grona odbiorców poza szlachtą i jej znajomymi).



Kontekst religijny

Wiek XVI był wiekiem reformy religijnej. Przyjęto ustalenia soboru trydenckiego.
Rozbiciu uległo również średniowieczne uniwersum religijne.

Polska była krajem tolerancji wyznaniowej. Stało się tak za sprawą konfederacji warszawskiej, gdzie wprowadzono i uprawomocniono stwierdzenie, iż każdy obywatel Rzeczypospolitej ma zagwarantowaną swobodę sumienia (wyznania).

Fakt ten spowodował napływ do Polski uchodźców religijnych, którzy znaleźli tu azyl i zdynamizowali literaturę. Wydano m.in. Biblię luterańską tzw. Gdańską, Biblię ariańską oraz ukazał się pierwszy przekład Biblii Jakuba Wujka.



Zjawisko mecenatu kulturalnego

Pisanie wierszy, tragedii wymagało znalezienia mecenasów.
Najbardziej znanymi byli:
•    Grzegorz z Sanoka
•    Piotr Tomicki
•    Piotr Kmita
•    Jan Zamoyski
Warto tutaj wspomnieć iż studia Jana Kochanowskiego w Królewcu, a potem w Padwie sfinansował Albrecht Hohenzollern.



Zmiana charakteru szkolnictwa i jego rozwój
1.    Zmienił się program nauczania- w miejsce scholastyki renesans wprowadza ideał nauk humanistycznych.
2.    Zwiększyła się w Polsce liczba szkół.
Najpierw zwiększyła się liczba szkół parafialnych, w których uczono pisania i czytania.
Następnie zwiększa się liczba gimnazjów (szkół o średnio- wyższym poziomie nauczania). Były to głównie szkoły protestanckie.
Wysoki poziom prezentowały uczelnie w Toruniu, Gdańsku oraz Gimnazjum ariańskie w Brześciu i Neoakademia w Poznaniu.

Lepsze jednak poziomem nauczania od wcześniej wymienionych były kolegia jezuickie, które były w ówczesnych czasach ewenementem, gdyż były to szkoły BEZPŁATNE.

W II połowie wieku XVI (1578), na kanwie Wileńskiego Kolegium Jezuickiego Stefan Batory otwiera Uniwersytet Wileński, którego wykładowcą zostaje Piotr Skarga.
W 1594r. powstaje Akademia Zamoyska.
Wynalazek druku

Era cyrograficzna (słowa pisanego) spowodowała popularyzację literatury.

Druk w Polsce pojawił się w 30 lat po wynalazku(1473.) Pierwszy  tekst wydrukowany został w  Krakowie w wędrownym warsztacie drukarskim przez Kaspera Straube.

W 1475 wydrukowano pierwsze teksty w języku polskim. Były to: Ojcze Nasz i Zdrowaś Mario.

1503, Kraków- pierwszy stały warsztat drukarski.



Kontakty osobiste (głównie między Polską a Italią)

W XV wieku wielu polskich pisarzy, poetów wybrało się do Italii na studia.
I tak na przykład na Uniwersytetach w Padwie i Bolonii kształcili się m.in. Jan Długosz, Mikołaj Lasocki.

W II połowie XV wieku znajdziemy natomiast Włochów na dworach królewskich i magnackich w Polsce.
Niektórzy z nich to:
•    Francesco Filelfo
•    Jakub Publicius
•    Julius Pomponio



FAZA I- PRERENESANS
(połowa XVw. do ok. 1510)

1.    Pojawienie się stylu epistolarnego.

Zasady średniowiecznego listu
•    Ars epistolandi- sztuka pisania listów dyplomatycznych
•    Ars dictaminis- „sztuka dyktowania”
Wprowadza się nowe zasady z teorii Horacego do ars epistolandii

Zbigniew Oleśnicki- kanclerz koronny na dworze u Jagiełły korespondował z Papieżem Piusem.

2.    Nowy styl oratorski

Nawiązując do założeń Cycerona Jakub z Paradyża kładzie podwaliny publicystki mówiąc, że nadrzędną jej zasadą jest perswazja

Jan Ostroróg tworzy w języku łacińskim dzieło, którego tytuł w przekładzie na polski brzmi:
Memoriał w sprawie rządzenia Rzecząpospolitą. Pojawia się tym samym problem życia obywatelskiego.
3.    Poezja

Jest to „poezja polsko łacińska”. Znaczy to tyle, co twórcy polscy piszący po łacinie

•    Wawrzyniec Korwinus Raabe (pisał wedle łaciny klasycznej, sięgając do antyku)
•    Jan Ursinus (napisał pierwszy polski podręcznik sztuki pisania listów)
•    Paweł z Krosna
•    Jan Aestcampionus Sommerfeld

Obcokrajowcy tworzący w Polsce:
•    Wykładowca Akademii Krakowskiej, pisarz, poeta Konrad Celtes/ Celtis(niemiecki)
•    Filippo Buanocorosi Kallimach

Retorica- I traktat łaciński o retoryce, bazujący na Arystotelesie
Życie i czyny Grzegorza z Sanoka- I biografia humanistyczna
Fannietum- cykl elegii(forma) erotycznych (temat) (poświęcony), których bohaterką była Faunia.
                                                                                        Zwykle tytułem było imię!!!

Ok. 1480 Kallimach i Celtis założyli w Krakowie pierwsze towarzystwo literatów